1. De Grote Kerk

De Grote Kerk, gewijd aan St. Nicolaas, schutspatroon der schippers en zeelieden, werd in het begin van de 15e eeuw gebouwd als een kruiskerk, waarvan het schip smalle zijbeuken had. Tegen het einde van de 15e eeuw werden de zijbeuken van het schip verbreed en zo ontstond een hallekerk. In het begin van de 16e eeuw werd het koor, dat van bescheiden afmeting was, gesloopt en vervangen door het huidige uitgestrekte koor. Korte tijd later werd de librije aangebouwd. Zoals vele kerken werd ook deze kerk door brand geteisterd. Dat was in 1602. Terstond na de ramp werd met het herstel begonnen. Bij die gelegenheid kreeg de kerk nieuwe vensters, waarvoor van vele kanten prachtige glas-in-lood ramen werden geschonken, 31 in getal, die zich met de beroemde glazen van Gouda kunnen meten. Het orgel werd in 1662-1663 gebouwd door Barent Smit, organist en orgelbouwer te Hoorn. Na een in 1962 aangevangen restauratie werden op 25 april 1979 de herstelwerkzaamheden afgerond door de officiële wederingebruikneming.

2. Het Proveniershofje en het Weeshuis

Het Proveniershofje, daterende uit 1555 is gelegen tegenover de Grote Kerk. Op dezelfde plaats stonden vóór 1555 de begijnenhuisjes. Deze begijnen onderwezen de Edamse jeugd en verpleegden de zieken. Enkele jaren geleden heeft een grondige renovatie plaatsgevonden en thans wordt het hofje bewoond door ouderen. In 1558, dus meer dan 400 jaar geleden, stichtte de priester Matthias Tynicy Matthiasz, wiens naam nog voortleeft door de Matthijs Tinxgracht, het Weeshuis aan de Grote Kerkstraat, in welk gebouw medio tachtiger jaren de Gemeentelijke Sociale Dienst was gehuisvest. Zoals het gebouw er vóór de verbouwing aan het einde van 1700 uitzag, is het nu nauwelijks nog te herkennen, maar de oude gekleurde gevelsteen, omlijst door een namaak-Grieks tempeltje, siert nog altijd de voorgevel. Er staan weesjongens, bezig met kolfspelen, op afgebeeld. Boven het poortje aan de zijde van de Matthijs Tinxgracht staan twee weeskinderen afgebeeld in kledij, die in Friese plaatsen nog terug te vinden is.

3. Speeltoren

De Speeltoren is een restant van de in 1883 gesloopte Onze Lieve Vrouwe- of Kleine Kerk, die uit de 15e eeuw dateerde.

De Kleine Kerk was een laatgotisch gebouw, met twee even hoge beuken.

Door verwaarlozing had dit monument zó ernstig geleden, dat alleen het tegen de toren aansluitende deel kon worden behouden.

4. Fort Edam

Het Fort bij Edam is in het begin van de twintigste eeuw gebouwd als het meest noordoostelijk gelegen onderdeel van de Stelling van Amsterdam en sinds 1996 op de Lijst van het Werelderfgoed van de Unesco staat. Het fortterrein met zijn originele bergloods en fortwachterswoning, de omgeving (het schootsveld) en de omliggende polders (het inundatiegebied) zijn vrijwel onaangetast gebleven. Lange tijd is het fortterrein beperkt toegankelijk gebleven waardoor het zich heeft kunnen ontwikkelen tot een uniek terrein met grote cultuur-historische en natuurwaarden. Voor openingstijden en rondleidingen verwijzen wij u naar de website van Fort Edam.

5. De Kwakelburg

De Kwakelbrug aan het einde van de Schepenmakersdijk – geliefkoosd onderwerp voor schilders, tekenaars en fotografen – is een van de weinige, nog overgebleven wipbruggetjes met één spriet.

Een juk splitst de afhangende ketting in twee delen, hieraan is de klap bevestigd.

Deze brug is al zeer oud en komt al voor op de beroemde Edamse kaart van Johan Blaeu.

6. De Molen

De Molen aan het Broekgouw (een achtkante binnenkruier), met een vlucht van 22 meter, werd naar alle waarschijnlijkheid in de 17e eeuw opgericht. De romp en de kap zijn met riet bedekt. Vroeger bemaalde hij de Zuidpolder.

Niet in staat zijnde alles in een notendop op te sommen, is het aan te bevelen eens een wandeling door Edam te maken.

U zult bemerken dat hier in het bruisende heden een sfeer van het oude levend is gebleven, die uniek is en zich moeilijk laat beschrijven.

7. Oudste Houten Huis

Op de hoek van de Eilandsgracht en de Breestraat staat het ‘oudste houten huis’ van Edam.
Heel bijzonder is dat dit huisje de vele stadsbranden die ook Edam geteisterd hebben, heeft weten te overleven. Het pand is een in Nederland uiterst zelden voorkomend voorbeeld van gotische houtbouw en is vermoedelijk gebouwd omstreeks 1530. Een indicatie hiervoor is het deurkalf, versierd met een laag-gotische arcadeboog en rozetten.
Het is, op de later aangebouwde stenen achterkamer na, een geheel houten huis, waarvan de voorgevel met zijn naar boven en naar beneden klappende luiken, nog vrijwel geheel origineel is. Ook de deur met het mooie slot stamt vermoedelijk nog uit de vroegste bouwtijd. Het huis is omstreeks 1980 grondig gerestaureerd.

8. Gemeentelandshuis

Aan het einde van de Schepenmakersdijk staat achter een houten hek ‘het Gemeenlandshuis’, uit 1785. Het bestaat uit drie om een hof gegroepeerde gebouwen uit de 18e eeuw. Het huis was tot voor kort in gebruik als kantoor van het Hoogheemraadschap. Hier wordt thans een andere bestemming voor gezocht.

De hof ziet er kleurrijk uit met de paden van gele en paarse steentjes, de felrode geraniums en de op sokkels geplaatste tuinbeelden, voorstellend de jaargetijden. Deze binnenplaats is zeker de moeite van een bezoek waard.